02 Smoorpotsteeg

Geen van de straten van het Spijkerkwartier heeft een zo roerig verleden achter zich en is daarom in de achterliggende anderhalve eeuw zo vaak van aanzien veranderd als de Boekhorstenstraat. Dat is misschien de reden dat vandaag de dag de Boekhorstenstraat niet zozeer oogt als een straat, maar meer als een open ruimte tussen gebouwen.

Smoorpotsteeg heette rond 1850 het straatje dat liep van de Steenstraat naar de Riete- of Molenbeek. Maar de volksmond sprak van "smeerpotsteeg" als treffende uitdrukking van de toestand die in de Smoorpotsteeg en in de er op uitkomende dwarsstegen kon worden aangetroffen. Twintig jaar eerder was de Smoorpotsteeg nog een landelijk weggetje tussen groentetuinen en blekerijen. De sterk groeiende bevolking, waardoor ook grote vraag ontstond naar goedkope woningen, schiep voor kleine grondeigenaren en huisjesmelkers de kans om zoveel mogelijk woningen op een klein oppervlak te bouwen. Er is weliswaar een gemeentelijke bouwverordening die B&W de bevoegdheid geeft om de rooilijn van de bebouwing vast te stellen, de verordening bepaalt ook dat de voorgevel tenminste 3 meter (!) van het tegenoverliggende huis moet zijn gelegen. En in snel tempo verrijzen dan aan de Boekhorstenstraat en in de er op uit komende stegen een groot aantal armzalige woningen waar de arbeidersbevolking verstoken van licht, lucht en elementaire voorzieningen zat samengepropt. Op de plaats waar nu het "Active living"-centrum (voormalig Sportfondsenbad) is stonden eens meer dan 40 woningen aan de Boekhorstenstraat, de Haanstraat en de Kipstraat. Bij de gemeente groeide het inzicht dat op deze ontwikkeling een stuur moest worden gezet en in 1871 volgde een belangrijke wijziging van de bouwverordening: de richting en breedte van straten moet voortaan door de gemeente worden goedgekeurd. Nieuwe straten moeten tenminste 10 meter breed zijn.

Dit voorschrift komt voor de Boekhorstenstraat te laat en in 1906 start een saneringsproces dat uiteindelijk pas in 1985 zal zijn voltooid. Belangrijke ook nu nog herkenbare mijlpalen zijn de bouw van een openbare lagere school op de hoek met de Spijkerstraat in 1912, en de bouw van het Sportfondsenbad in 1938. De oorlog en de wederopbouw vertragen het saneringsproces, er worden nog wel woningen afgebroken, de vrijkomende terreinen door bedrijven (o.a. houthandel van Dijk) in gebruik genomen of tot parkeerruimte bestemd. De enige nieuwbouw van betekenis was de openbare kleuterschool De Rozeknop, die in de tweede helft van de 70-er jaren ook weer afbrandde. Het stadsvernieuwingsproces dat in 1906 aarzelend van start ging werd pas in 1985 met het plan Rietebeek voltooid.

Joep Mannaerts