17 Oorlog '40-'45

Toen op 10 mei 1940 kort na vijf uur in de morgen de Rijnbrug met een doffe klap werd opgeblazen, was dat voor veel Arnhemmers de bevestiging van het vermoeden dat Duitse troepen Nederland waren binnengevallen. Dat bange vermoeden werd om half elf omgezet in zekerheid toen de eerste Duitse soldaten vanuit Westervoort - waar zij met bootjes de IJssel waren overgestoken - de stad binnentrokken. En toen in juni groepen krijgsgevangen gemaakte Nederlandse soldaten in het Sportfondsenbad aan de Boekhorstenstraat werden ontluisd voordat ze weer naar huis konden, was het voor de bewoners van het Spijkerkwartier bijna tastbaar dat vijf lange jaren van bezetting waren begonnen.

Het begon met ongemak: 's-avonds verduistering en dus meestal aardedonker op straat.
Steeds meer eerste levensbehoeften gingen op de bon. En wat op de bon kon worden gekocht werd allengs minder, of kon alleen nog op de zwarte markt worden gekocht. Venijniger werd de situatie toen de bezetter begon met het uitvaardigen van maatregelen tegen de Joodse bevolking. Ook de Joodse bewoners van het Spijkerkwartier waren daarvan het slachtoffer.
Van sommigen weten we nog de namen: de familie Hartog aan de Emmastraat of de familie Mogendorff aan de Kastanjelaan. Bijna allen zijn weggevoerd en in Polen vergast. Hun bezittingen werden in beslag genomen en soms aan NSB-ers verkocht.
De oorlog kwam dichtbij toen in februari 1944 Amerikaanse vliegtuigen per abuis Arnhem-zuid en het Broek bombardeerden. Het Spijkerkwartier zat er middenin toen in september 1944 geallieerde luchtlandingstroepen de Rijnbrug probeerden de veroveren.
Tijdens de inleidende bombardementen werd de Steenstraat getroffen, met name bij het Velperpoortstation en bij de Bloemstraat. De slag om Arnhem werd door de geallieerden verloren en op zondag 24 september kreeg Arnhem ten zuiden van de spoorlijn de opdracht te evacueren.

Ondanks het advies om richting Apeldoorn te gaan zullen veel bewoners van het Spijkerkwartier in eerste instantie naar Velp zijn getrokken in de hoop snel terug te kunnen keren. Daar kwam niets van terecht. In de daarna volgende winter werd de stad geplunderd en belangrijke gebouwen in brand gestoken of opgeblazen. Het Rembrandttheater aan de Steenstraat brandde op 31 januari 1945 tot de grond toe af. En nog was de beproeving niet ten einde: op 12 april startte de operatie Anger waarbij de stad door een trommelvuur van artilleriegeschut werd bestookt. Ook toen ontstond - ook in het Spijkerkwartier - veel schade. Op 15 april was heel Arnhem bevrijd. De terugkeer van de bewoners van Arnhem naar wat restte van hun bezittingen kon beginnen.

Joep Mannaerts